Het Spaarne stroomt

Vandaag ga ik naar Haarlem waar de rivier het Spaarne als een ader door het kloppend hart van de oude binnenstad stroomt. Eerst ga ik naar het Verwey Museum waar de kunstwerken van Kees Verwey hangen en daarna naar het Frans Hals Museum voor de oude meesters.  

Het is niet duidelijk tot welke schilderstroming het werk van Verwey behoort. Hij leefde van 1900 tot 1995. Tijdens zijn lange schilderscarrière verkende hij veel kunstbewegingen. In het museum is goed te zien hoe de een na de andere stroming elkaar opvolgt in zijn werk.

De atelierstillevens van Kees Verwey vormen voor mij de topstukken uit zijn oeuvre. Daarin laat de schilder zijn eigen kijk op het onderwerp zien zonder een of andere kunstrichting na te volgen. Het moet een ongelooflijke rommel zijn geweest in zijn atelier. Dat is te zien op de ontroerend mooie en verstilde foto’s die kunstfotograaf Nico Koster van het atelier van Verwey maakte. Er hangen vier grote foto’s op plexiglas. Op een ervan zie ik de balken van het kapotte plafond waaronder een groot wit zeildoek naar beneden hangt waartegen de spullen als decorstukken staan opgesteld. Een oude spiegel, verdroogde en halfvergane bloemen en takken, dozen, een buste en een brood dat op een stoel ligt.

Organisch gegroeide chaos met lagen stof en schimmel. Hij ruimde zijn atelier niet op en maakte er niet schoon. Verwey was een schatgraver op zijn eigen werkplek. Uit de aanblik van al die rommel haalde hij zijn inspiratie en zette het om tot fantastische stillevens.  Bij het zien van de foto’s van zijn atelier kan ik mij voorstellen hoe een flauw middagzonnetje door het raam van de bestofte ruimte naar binnen valt. Het spel van licht en donker brengt het interieur tot leven en zelfs het stof en de schimmel krijgen een speciale gloed. Een meester in het schilderen van de schoonheid van het verval.

In het Verwey Museum is ook een tentoonstelling over beroemde Haarlemmers te zien. Het lied: ‘Het Spaarne stroomt’ van Boudewijn de Groot is te horen met een leuke, getekende animatiefilm erbij. Een ontroerend mooi liedje met een schitterende tekst geschreven door Lennaert Nijgh.

En het Spaarne stroomt…

Zoals het steeds voorbij zal blijven stromen.
Het water gaat, wat blijft is de rivier.
En wat er ook voor andere tijden komen,
hij stroomt voorbij en blijft toch altijd hier.

Ik steek de straat over die het Groot Heiligland heet, naar het Frans Hals Museum. Daar zijn schilderijen uit de Gouden Eeuw te zien. Het is een mooi straatje met oude huizen in rode baksteen, trapgevels en vakwerkramen met houten luiken ervoor. Het museum van Frans Hals is in een historisch pand dat vroeger een oudemannenhuis geweest is.

Daar hangt het schilderij ‘Stilleven met aangebroken pastei’, uit 1633 van de Haarlemse schilder Willem Claeszoon Heda. Behalve de pastei zie ik een glas, een gebutste tinnen kan en een half afgeschilde citroen. Op een gedrapeerd wit tafellaken staat een zilveren schaal en een op zijn kant liggende bokaal. Het laat de rijkdom en de weelde van de gegoede lieden zien, die graag pronkten met hun bezit.

In het weergeven van allerlei voor die tijd kostbare materialen kon de schilder op zijn beurt zijn kunst en kunde laten zien. Hij kon zich uitleven in het schilderen van de plooien van het tafelkleed en de voorwerpen op een zeer natuurgetrouwe manier weergeven. Zoals de transparantie van het glas en de reflecties op het metaal. Geschilderd in een sober palet van grijs- en bruintinten en de gele citroen als accent. Dit alles samengebracht in een zorgvuldig gearrangeerde compositie. Heda, de meester-schilder van de precisie.

Twee Haarlemse schilders, twee stillevens, oud en modern. De tijd gaat voorbij, stijlen en stromingen komen en gaan. Ieder op hun eigen manier laten deze twee schilders een schoonheid zien die past bij de tijd waarin zij leefden en werkten.